گدام؛ سقفی رو به فراموشی در سیستان و بلوچستان/ تداوم حیات در گرو حمایت و توجه

شنبه ۲ فروردین ۱۴۰۴ ۰ نظر ۶۹۸ بازدید

گدام؛ سقفی رو به فراموشی در سیستان و بلوچستان/ تداوم حیات در گرو حمایت و توجه

به گزارش روابط‌عمومی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان، هر چندرنگ سیاه است؛ ولی ساکنانش قلبی به پاکی انسانیت و سپیدی برف دارند؛ «گُدام» مسکن عشایر بلوچ درگذشته نه‌چندان دور است که هرساله فقط در ایام نوروز در ورودی بعضی شهرها می‌بینیم که هر مسافری را کنجکاو می‌کند تا لحظه‌ای درنگ کرده و در سایه آن دقایقی را به استراحت بپردازد.

گرچه امروز گدام جاذبه‌ای برای گردشگران و مسافران نوروزی است؛ ولی حکایت‌های فراوان از مردمی دارد که سال‌های سال در گوشه‌ای از کویر باعزت و کرامت و در آرامش و صلح و صفا در سایهٔ گدام روزگار سپری می‌کردند.

گدام نماد مقاومت در برابر مشکلات زندگی، سخاوت و مهمان‌نوازی، تعاون و همکاری، انسانیت و محبت، تلاش و کوشش، با هم بودن و همدلی و بسیاری از خوبی‌هایی است که ضرورت دارد برای نسل جوان این مواریث کهن بازگو شود تا بدانند این تاریخ کهن پیشینه‌ای طولانی و بس اسرارآمیزی دارد که شاید بر روی برخی از آنها غبار فراموشی نشسته باشد.

سیاه‌چادر دست بافته‌ای بسیار ساده با موی بز است که در سقف و دیوارهای چادر عشایر کاربرد دارد، ماده اولیه و مهم موردنیاز برای بافت سیاه‌چادر موی بز است که از رنگ سیاه زاغ آن استفاده می‌شود.

علت بافت همیشگی سیاه‌چادرها از موی بز چند ویژگی مهم این مو است که مهم‌ترین آن خاصیت بسیار مطلوب برای مقاومت در برابر رطوبت در مواقع بارندگی است؛ زیرا آب باران از جداره آن عبور نمی‌کند.

دردسترس‌بودن و ارزانی دومین ویژگی این ماده اولیه اصلی و سومین خاصیت، سبک بودن موی بز است؛ بنابراین سیاه‌چادر نسبت به چادرهای برزنتی مدرن نیز امکان جمع‌آوری و حمل راحت‌تری دارد.

گدام؛ سرپناهی برای زندگی عشایری

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی میرجاوه دراین‌خصوص با اشاره به اینکه گدام، سرپناهی است که دست‌یافته زنان عشایر است، گفت: در زبان بلوچی سیاه‌چادر به «گدام» معروف است که توسط زنان و دختران عشایر بافته شده و به‌عنوان سرپناه در زندگی‌ها به‌ویژه زندگی عشایری مورداستفاده قرار می‌گرفت.

عبدالله کرد افزود: گدام بر اساس نیاز مردم منطقه به سرپناه مناسب، وفور ماده اولیه ساخت که همان موی بز است، سادگی بافت، قابل‌حمل بودن، به شکل‌های دلخواه درآمدن، وضعیت آب‌وهوایی منطقه از یک ساختار ساده تشکیل شده؛ اما کاربرد سکونتی آن باعث شده بود تا از رونق مناسبی در زندگی مردم به‌ویژه زندگی عشایری و پای‌کوهی محسوب شود.

او ادامه داد: گدام بنا بر نیاز خانواده‌ها و جمعیت آنان ابعاد مختلفی دارد که ابعاد ۶.۱۲ و ۱۸ متری بیشترین کاربرد را داشته است.

این مسئول تصریح کرد: امروزه استقبال از استفاده گدام کم شده اما می‌توان با حمایت و هدایت تولید آن را توسعه و احیاء کرد و حتی با بازاریابی مناسب نسبت به صادرات آن به سایر استان‌ها و حتی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس اقدام کرد تا اشتغال پایدار و مناسبی برای مردم منطقه به وجود آورد.

او در بخش دیگر سخنان خود به مراحل کار تهیه گدام اشاره کرد و افزود: چیدن موی بز، جداکردن مو از کرک، شط کردن (یکنواخت کردن موها)، تاب‌دادن موها، ریسندگی با جلک (دوک)، تهیه دو نمونه نخ کلفت و نازک بنام شط و پود، نصب میخ‌طویله بزرگ در چهار طرف کار و نیز نصب میله یا چوب وسط (بهتو) از مراحل تهیه این سیاه‌چادر است.

کرد تأکید کرد: سادگی کار و ابزار موردنیاز باعث شده طرح بافت نیز به‌صورت ساده انجام شود و شکل و نقوش خاصی در بافت گدام بکار برده نشود؛ اما در بعضی مناطق دیگر امکان به‌کارگیری نقوش مختلف وجود دارد. حمایت از تولید «گدام» عامل ایجاد اشتغال برای عشایر و روستائیان او در تکمیل مطلب فوق به ابزار موردنیاز برای بافتن گدام پرداخت و گفت: ابزار لازم برای بافتن گدام یا سیاه‌چادر در منطقه موجود بوده و چنانچه وسیله خاصی مدنظر باشد به کمک صنعتگران آهنگری منطقه آن را تهیه کرد، این ابزار عبارت‌اند از موی بز، گوله، میله یا چوب نازکی که در وسط کار و جلوتر از قسمت بافت نصب می‌شود، افزون بر آن دوپ یا همان شانه فلزی برای شانه‌کردن استحکام قسمت‌های بافته‌شده به کار می‌رود.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی میرجاوه اظهار کرد: امروزه تغییر شیوه زندگی باعث شده تا گدام‌های قدیمی با اشتیاق جمع‌آوری یا بعضاً از بین می‌رود، علت این امر نیز قیمت بالا، عدم درخواست برای خرید، عدم تولید مناسب، وجود دلالان در به‌دست‌آوردن با قیمت کم این محصول است، از سوی دیگر بافنده‌های امروزی وقت و تمایل به بافتن گدام مرغوب ندارند، زیرا صرفه اقتصادی برای آنان ندارد.

حمایت از صنعتگران ضامن رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال

او با بیان اینکه حمایت از تولید گدام منجر به رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه خواهد شد، گفت: رونق اشتغال، جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه روستاییان به شهرها و پرداختن به شغل‌های کاذب، کسب درآمد و ایجاد اشتغال پایدار در منطقه و حفظ این هنر و صنعت دیرینه از مزیت‌های حمایت از تولید گدام است.

این مسئول تأکید کرد: خرید تعدادی گدام (سیاه‌چادر) از مردم منطقه برای استفاده در فضاهای نمایشگاهی، شناسایی صنعتگران این رشته، برنامه‌ریزی برای تشکیل کلاس‌های آموزشی در ماه‌های آینده و پیگیری بیمه صنعتگران گدام‌باف در منطقه از جمله اقدامات حمایتی و حفاظتی اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی میرجاوه در این زمینه است.

به گفته او؛ ترغیب صنعتگران به تشکیل تعاونی‌های صنایع‌دستی برای خرید تضمینی محصولات هنری صنایع‌دستی به‌ویژه گدام صورت‌گرفته تا امکان توسعه این صنعت را در تمامی مناطق شهری، روستایی و عشایری فراهم سازد، همچنین طرح‌ها و نقش‌های نو و جدید با حفظ اصالت و فرهنگ محلی به‌منظور جلب نظر مشتریان ارائه شده است.

کرد گفت: در دسترس قراردادن مواد اولیه ارزان‌قیمت به تولیدکنندگان، تهیه کتابچه‌ها و بروشورهای تبلیغاتی برای معرفی گدام و نیز اخذ کد اصالت و استاندارد برای محصول از سایر اقدامات برای حفظ این آثار ارزشمند است.

در پایان ذکر این نکته خالی‌ازلطف نیست که بافت سیاه‌چادر پیش از ظهور ادیان رایج بوده، اما اسلام گویی ذوق سلیم صحرانشینان، روستاییان و بومیان سرزمین‌های مختلف را در بافت سرپناه به گونه حیرت‌انگیزی تلطیف کرده، موجب خلاقیت هنری و شکوفایی فنی بیشتری شده است.

حال همه ساله و در آستانه سال نو و نوروز سیاه‌چادرهای استقبال و پذیرایی از مهمانان در ورودی شهرها و نقاط روستایی باهدف معرفی ظرفیت‌ها و توانمندی‌های منطقه و نمایش مهمان‌نوازی و زندگی ساده و بی‌آلایش قوم بلوچ بر پا و در کنار آن نمایشگاه‌های عرضه صنایع‌دستی راه‌اندازی می‌شود و با اجرای موسیقی محلی و ورزش‌های بومی، رقص بلوچی، فروش داروهای گیاهی و نیز پذیرایی از مهمانان با غذاهای بومی و محلی لحظاتی خوش و دلنشین برای مهمانان به ثبت می‌رسد.