آيين هاي ويژه ماه مبارك رمضان گردشگری

سرنویس نوشتار :آيين هاي ويژه ماه مبارك رمضان در استان سيستان وبلوچستان

محقق:محمد علی ابراهیمی مردم شناس وکارشناس ارشد گردشگری میراث فرهنگی ،صنایع دستی وگردشگری استان سیستان وبلوچستان

اردیبهشت 96

بیان مسئله

كهن ديار سيوستان پدر فرهنگ ايران زمين وبلوچستان فرزند راستين ديار پارس در پهن دشت خود داراي آیين ها عادات ورسومي ریشه داراست که در حوزه فرهنگ گرانسنگ اين كهن بوم در كنار ساير ظرفيت هاي فرهنگي سيستان وبلوچستان از قابليت هاي استان بشمار ميرود .. فرهنگي كه ديرينه گييش به هزاره هاي دوم وسوم قبل ازميلاد باز ميگرددو چونان در گرانبهايي در سينه مردمان اين ديار ميدرخشد حتي به گواه اسناد ومداركی که حاصل تحقيق پژوهشگران ويافته هاي باستان شناسان ومهمتر از آن مواریث فرهنگ معنوي که همانند گنجينه اي به يادگارازبزرگ مردان وكي بانوان نيك انديش ، نياكان و بزرگان پاك نهاد این قوم سينه به سينه از نسل هاي گذشته در يادها به امانت مانده ، دارای تاریخی كهن تر از آن نیزمي باشدواگر در جايي ثبت وضبط نشود در اين وانفساي فرهنگ وهويت سازي ،در تهاجم صنعت وماشين ووب وايستاگرام و.... ،به فراموشي سپرده ميشود. البته اگر به درستی از این ابزار استفاده شود خود ميتواند در راستاي اشائه فرهنگ وصيانت از مواريث معنوي مفیدباشد.

مقدمه

استان سيستان وبلوچستان نيز در زمينه دین ومذهب جايگاه ويژه اي دارد برسي باستان شناسياسان در شهر سوخته سيستان واسيدژ بلوچستان نشان مي دهد ساكنين اين ديار يكتا پرست بوده واعتقاد به زندگي پس از مرگ داشته اند در گورستان پيش از تاريخ سايت جهاني شهر سوخته وگورستان سایت باستانی بمپور وگورستان هاي ديگر پيش از تاريخ استان قبور وانواع شيوه هاي تدفين واشيا دفن شده با اجساد گوياي مطلب است در دوره هاي بعدي نيز مصاديق مذهبي را ميتوان ديد بطوريكه در جاي جاي استان گور هاي دخمه اي –واتشكده هاي از دوره زرتشت را مي بينيم يگانه پيامبر ايراني ادامه زندگي وترويج دين خود را در سيستان وبرفراز كوه خواجه اوشيدا انجام مي دادكوه رستم يا خواجه از ظرفيت هاي شاخص دینی منطقه به شمار مي رود كه يكي از انها گردشگري مذهبي است تقدس اين كوه در اديان مسيحيت – زرتشت واسلام ویادمانهایی از زرتشت در بلوچستان مي تواند عاملي براي جذب گردشگران زرتشتي ومسيحي باشد ورونقي به منطقه بدهد – در ياچه هامون نيز براي زرتشتيان ومسلمانان از جايگاه مقدسي برخوردار است – اتشكده كركويه – اتشكده كله كنگ – مقابر جالق مساجد اهل سنت وشیعه –بقعه ها نيز ازجمله جاذبه هاب مذهبي استان ميباشد . از مباحث مرتبط باموضوع ، دارالولايه بودن سيستان است در متون تاريخي امده است مردمان این دیار همواره به همان ايين بودند كه حضرت ابراهيم وادم (ع بود )وبراي شكر خدا نماز همي خواندند . ايشان با ورود لشكر اسلام وقتي حقانيت دبن مبين اسلام را دريافتند اسلام راپذيرفتند و پس از ان نيز پيرو راستين ائمه بودند هيچگاه سب مولا علي(ع) رانگفتند به خونخواهي امام حسين(ع) نيز برعليه حكومت ظلم شورش نمودند مدت ها بعد نيز يعقوب ليث صفاري اولين حكومت رسمي برعليه خلفاي جور راتشكيل داد ومساجد وحوزه هاي علميه را در منطقه داير نمود كه بقاياي ان در شهر زرنج وزاهدان كهنه خود مي تواند جاذبه گردشگري مذهبي باشد يكي از اولين مكاتب درس حوزوي در منطقه شيب آب زابل روستاي ده اخوند توسط علما بزرگ سيستاني در کنار مکتب خانه های متعدد دربلوچستان داير گرديد در طول تاريخ نيز مفاخر ديني زيادي از اين منطقه رشد پيداكردن ايت الله شهيد مطهري – شهيد طباطبايي –آيت الله سيستاني –آيت الله بختياري – اخوند ملاعلي –مولوی عبدالعزیز وشهدا گرانقدري كه با خون خود درس وفاداري دادندسرداران شهيد ميرحسيني ،خدري، عالي ،حسین بر،اسماعیل زهی وشهدای معاصرهمچنين، مواريث معنوي مكتوب ،ترجمه اولين قران به گويش محلي كه قران قدس نام دارد- برگزاري مراسمات مذهبي – عزاداري محرم – تعزيه – رمضان خواني ومراسم مذهبی بلوچستان نشانه اي از اهميت مذهب واعتقاد به ائمه اطهار دراستان است از همين روي در گوشه گوشه آن اماكن مقدسي تحت عنوان زيارتگاه – بقعه وآرماگاه ايجاد كه مورد زيارت خيل عظيم مشتاقان وعلاقه مندان به استان مطهر ائمه ميباشد كه به تعدادي از انها اشاره ميگردد -

اماكن مذهبي تاريخي :مساجد روستاهاي زابل در بخش افغانستان و ايران –مسجد روستاي دولت اباد – حسينيه چلنگ ،مسجد وحسينيه ارگ كيخا ومسجد دزک ،مسجد فیض رحمان ، وحسینیه آل رسول و .......

مساجد شهري : مسجد حكيم – مسجد شريفي - مسجد جامع خاش....

قدم گاهها وبقعه ها: بي بي دوست – خواجه مهدي – اسيابان – پير سوز – شازاده اسماعيل – حضرت عباس – بي بي حور –بقعه شیخ حسن در خاش ،زیارتگاه سید مهدی کنارک وآرامگاه غلامرسول چابهار و...

مكتب خانه هاوحوزه هاي علميه قديمي

مقبره ها گورستانهاي قديمي واديره يا گوردخمه هاي زرتشتي

آثار تارخي واسطوره اي : كوه خواجه يا اشيدا محل زندگي زرتشت – گور زرتشت در دهانه غلامان - درياچه هامون مقدس - آتشكده اشيدم - آتشكده كركو يه - اتشكده كله كنگ –مقابر جالق و...

ميراث معنوي مذهبي ومشاهير مذهبي : حريز ابن عبدالله اولين فقيه شيعه - زرتشت - شهيد مطهري – شهيد طبا طبايي - شهدا شاخص جنگ تحميلي وانقلاب –– بزرگان دين آيت الله سيستاني يادمان شهدا گرانقدر ميرحسيني – خدري –عالي -مولوی اسماعیل زهی ....- يادمان شهدا تاسوكي وسایر شهدا

آيين هاي مذهبي ومردم شناسي ديني

اعتقادات مذهبي اولين قيام به خون خواهي حضرت امام حسين (ع) - عدم نفرين حضرت امام علي (ع) - تهيه اولين قران به گويش سيستاني قران قدس وقرانهاي دستنويس در موزه زابل - عزاداري هاي ماه محرم با شيوه هاي سنتي مرثيه سرايي ورباعيي همراه الات ولوازم قديمي - شبيه گرداني وپرده خواني - ايين هاي ماه رمضان سحر خواني ورمضانيكه - مراسم استقبال از زوار مشهد وكربلا ومكه - انواع ايين هاي عزاداري سنتي –چاووشي –دوازده امام

ماه رمضان

واما عادات ،آيين هاي ومناسك مختلفي در استان سيستان وبلوچستان وجود دارد كه هركدام دنيايي ازسخن است ودر جاي جاي اين كهن مرز وبوم ودر ايام ومنا سبت ها ي گوناگون اجرا ميگردد اكنون كه در آغازین روزهای مهربانترين ماه حضرت حق قرار داريم در آستانه مهماني بزرگ خداوند وضيافت دل چه زيباست غبار از روح خود برافكنيم و به همين بهانه گوشه هايي از فرهنگ وميراث معنوي سيستان وبلوچستان را با هم مرور كنيم تا شايد دريچه ای باز شود براي تحقيق بيشتر در اين زمينه ها ومعرفي هرچه بهتراين ارزش هاي ناب فرهنگي كه سندهويت وشناسنامه اي ارزشمنداست هویتی كه ديگران براي داشتن خيلي كم اهميت تر از اين موهبت اللهي چه كارها كه نكرده ونميكنند.همانطور که بیان شد بحث اسلام ودين ومذهب در اين استان از اهميت به سزايي برخوردار است ويكي از عوامل مهم ايجاد ورشد وتكامل فرهنگ ووحدت در سيستان وبلوچستان يكتا پرستي ،اسلام واعتقاد راستينبه خداوند منان ورسول مكرم اسلام وائمه اطهار مي باشد.

يكي از موضوعات مهم واساسي در فرهنگي مناسك ومراسمات ملي ومذهبي تعيين زمان دقيق رسيدن ايام ووقت اين مراسمات

است كه در اصطلاح مردم نگاري وتاريخ به گاهشماري معروف است

تعیین وقت وگاهشماری در سیستان

تاریخ گاه‌شماری ایرانی به بیش از چهارهزار سال پیش بازمی‌گردد. با گذر زمان و در طول تاریخ گاه‌شماری در ایران تغییرات زیادی در خودش دیده‌است.ودر منطقه سيستان وبلوچستان ؛ اين مردم روزي به درجه‌اي از تمدن رسيده‌بودند كه گاه‌شماري ويژه‌ي خود داشتند؛ حتي امروز هم گاه‌شماري قمريشان- كه حساب رمضان محرم و عيد فطر و قربان را با آن نگاه مي‌دارند- ويژه‌ي خودشان است هم از اين روست كه براي حساب و كتاب ميان خودشان از نام ماه‌هايي استفاده مي‌كنند كه در هيچ منبع ديگري، جز فرهنگ سيستان نمونه ندارد؛ ابوريحان بيروني مي‌گويد كه از ابوسعيد احمدبن محمدبن عبدالجليل سجستاني شنيده‌است كه از قدماي سجستان اين طور نقل مي‌كرده است كه مردم سيستان ماه‌هاي شمسي را به نام‌هاي ديگري مي‌خواندند و از فروردين ماه آغاز مي‌كردند به اين ترتيبكواذ، رهو، اوسال، تيركيانوا، سريزوا، مريزوا، توزر، هرانوا، آركبازوا، كژپشت، گژشن، ساروا؛ يعني فروردين، اردي‌بهشت، خرداد ... الخ جدول زير را نيز ببينيد؛ اين مردم گويا به نوعي خودكفايي علمي رسيده‌اند كه ماه‌هاي قمري را نيز آن چنان كه خود مي‌خواهند، نه آن چنان كه هست، به كار مي‌برند؛ مگر يكي دو نامqorbo:و moarram را به حرمت محتواي معنوي آن‌ها حفظ کرده اند . :(_جواد اويسي گاهشماري سيستان،92 )

رديف	تلفظ فونتيك	تلفظ مردم سيستان	معادل فارسي رسمي	اسم ماه قمري
1	i:d	عيد	عيد	شوّال
2	myo: i:d	ميوعيد	ميان‌عيد	ذي‌قعده
3	qorbo:	قربو	قربان	ذي‌حجه
4	moarram	مـُـئَرّم	محرم	محرم
5	se:zda	سِزدَ	سيزده	صفر
6	leng-e- se:zda (leng g e ava:l)	لِنگِ سِزدَ (لنگ اول)	لِنگِ (پاي) سيزده (لِنگ نخست)	ربيع‌الاول
7	leng-e- se:zda (leng e duyom)	لِنگِ سِزدَ (لنگ دويُم)	= = = (لنگِ دوم)	ربيع‌الثاني
8	leng-e- se:zda (leng e siyom)	لِنگِ سِزدَ (لنگ سيُم)	= = = (لنگِ سوم)	جمادي‌الاول
9	leng-e- se:zda (leng e čârom)	لِنگِ سِزدَ (لنگ چارُم)	= = = (لنگِ چهارُم)	جمادي‌الثاني
10	bo:-e- marda:go:	بوـِ مَردَگُ	بوي مرده‌ها	رجب
11	bo:-e- zenda:go	بو ـِ زِندَگُ	بوي زنده‌ها	شعبان
12	mâ: ro:za(rema:zo:)	ما روزه	ماه روزه	رمضان

تعیین وقت وگاشماری در بلوچستان

در بلوچستان نیز گاهشماری شمسی با نوع تولید در رابطه است، حتی اگر این نوع تولید در رابطه با قوام طبیعت مثل رسیدن میوه گیاهی خودرو یا جفت گیری حیوانات وحشی باشد به این شرط که حاصل هر دو از طریق گردآوری یا شکار به مردم برسد. مثلاً دامداران زمان کوچ و فصل قوچ گذاری و زایش دام را مبدأ ومعیار گاهشماری می دانند. طوایف حوزۀجغرافیایی خاش زمان جفت گیری و زایش شکار (= مسروmasro) را هم یک مبدأ سنجش زمان می دانند در گاهشماری عشایر گمشادزیی ساکن لولوکدان یکی از ماهها «گرده ترک» نام دارد چون مصادف با رسیدن حاصل بادام کوهی درختچه خودرویی است که وقتی محصول آن برسد می ترکد و فصل بهره برداری از آن می رسد کشاورزان و عشایر ایرانشهر که رزقشان از خرماست، فصل باردهی نخل را ملاک و معیار گاهشماری خود قرار داده اند و حتی فصلی به نام «هامین» و عشایر گمشادزیی کوچی به همین نام دارند

فصل برداشت خرما بارمضان برابر است نخلکاران از زمان خوشه کردن نخل تا پایان فصل برداشت محصول، از تقویم زیر استفاده می کنند:

1- نوروز همگانی : فصل خوشه کردن خرما

2- هیوار(hivâr)ماه گردافشانی

3- مک بند(mok band)ماه خوشه بستن خرما

4- کندی وار(kandivâr)ماه رنگ گرفتن خرما که به آن «سراپک وار»(sarapakvar)نیز می گویند .

5- نشانه(nešana)ماهی که در آن بعضی از دانه های خوشه می پزد

6- مک سند(mok sond)ماه سند کردن خوشه خرما

7- مک بر(mok bor)یا هامین، زمان بریدن خوشه خرما و برداشت محصول

8- نامن(nâman)یا یه رهت(yaraht)زمان جمع آوری خرما و جوال کردن و ذخیره سازی آن؛

9- آیه رهت(iyaraht)آخرین مرحله برداشت خرما، پایان فصل خرما

دو ماه بعد «مانتن چله» یعنی چله مادر یا خشک (چله بزرگ) و چوکین چله یعنی چله پسر یا «تر» و 25 روز بعداز آن نوروز سلطانی است و 25 روز بعداز نوروز سلطان مجدداً نوروز همگانی است که «مچ» خوشه می کند.(بزرگزاده سلام )

برای تعیین زمان فرارسیدن ماه مبارک رمضان نیز براساس همین تقویم های محلی وگاه شماری سنتی وستار شناسی تعدادی از بزرگان هر روستا ومنطقه با رسیدن ماه مبارک برفراز مناره های مساجد وبلندیهای دیگر با رویت ماه خبر شروع مهمانی خدا را به همه اطلاع می دادند

آیین های ویژه ماه مبارک

از مراسمات وبرنامه هایی که برای میزبانی از این ماه قبل از فرارسیدن ماه روزه آغاز میگردد پس از تعيين زمان وشروع ماه مهماني خداوند همانند ساير نقاط ايران در اين خطه نيز ايين هاي مرسوم است كه بخشي از ميراث معنوي ارزشمند ما محسوب میشود.مردمان این استان پهناور کشور چند روز مانده به آغاز رمضان ماه ضیافت الهی با برپایی آیینهای خاصی به پیشواز ماه مبارک می‌روند. سيستان وبلوچستان به لحاظ دارا بودن پيشينه تاريخي و غني فرهنگي و تاريخي، از جايگاه و ارزش والايي در ميان شهرستان‌ها و مناطق مختلف كشور برخوردار است.

*.تعمیر، غبارروبی مساجد، اهدا فرش به مکانهای مذهبی، کمک به نیازمندان و دادن خیرات وتهیه انواع کلوچه ونان ها –لبنیات وشیدنیجات وخشکبار محلی از جمله برنامه‌های پیش از آغاز ماه مبارک رمضان در سیستان و بلوچستان است.افطاری به نیازمندان و سحرخوانی و رمضان‌خوانی از آیینها و آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در سیستان و بلوچستان است از جمله ويژه گيهاي فرهنگي استان كه بين دو قوم زابلي وبلوچ اشتراكات زيادي دارد ايين هاي ماه رمضان است

در اين منطقه تعاون وهمدلي واتحاد در كارها به صورت جمعي وكمك به مستمندان در كنار احترام به ريش سفيد وبزرگ قوم اهميت بسيار دارد مراسماتي مثل اشر – مدد – بيجاري – دیدار با بیماران وکمک به مستمندان نمونه هایی از این سنت ها است .

'مسلمو پو شو که سه استار بالی سر میشما اومده و وقت سحره باید سحرخونی کنو' (مسلمان از خواب بیدار شو سه ستاره آسمان بر بالای سر ما قرار گرفته و وقت سحر است باید سحرخوانی کنم). (( ورخیز ورخیزر که وقت سحر))ویا «پاد آیت، پاد آیت» رادر قدیم نیاکان ما برای اعلام سحر وآمادگی برای بیدار کردن همسایگان به کار میبردند

مراسم رویت ماه مبارک رمضان :

با توجه به وجود رصد خانه در سیستان در سالیان قبل با استفاده از علم نجوم و ستاره شناسي زمان سحر را تشخيص مي دادند دربلوچستان به نقل ازاستاد بزرگ زاده برای رویت ماه افراد خاص درهر روستا وجود داشت که آنان معروف بودند به(چمروک)یعنی کسانی که چشمان روشن وتیزبینی دارند که اغلب شکارچیان آن روستا بودند از دو روز قبل هنگام صبح قبل از طلوع آفتاب حلال ماه را در سمت شرق رصد می کردند چنانچه دو روز متوالی حلال را درهنگام صبح در شرق رویت نمی کردند تقریبا مطمئن می شدند آن روز هنگام غروب حلال باریک ماه را در سمت غرب روی آسمان رویت خواهند کرد به همین دلیل شب سی ام ماه شعبان از پله های مارپیچ مناره مسجد به سمت بالا حرکت و دربالای مناره خشتی مسجد که در اصطلاح محلی به آن(ٹول)می گفتند بالا رفته و به هراه دو یا سه نفر دیگر بعنوان شهود مشغول رصد حلال باریک ماه می شدند در قدیم بدون امکانات و دوربین بلکه فقط با چشمان تیزبین این شکارچیان ماه رصد می شد که اغلب هم موفق می شدند پس از رویت ماه توسط یک یا چند نفر که در بالای ٹول مستقر بودند از همانجا جار می زدند (آ ماه و آ ماه و) یعنی آن ماه است و ماه را دیدیم در این هنگام سایر مردم در مسجد و در منازل خود نیز نگاه می کردند چنانچه آنها هم ماه را می دیدند همین جمله را تکرار می کردند اگر مردم خودشان موفق به دیدن ماه نمی شدند بر اساس اعتمادی که به چمروک داشتند بلافاصله جار می زدند (آ ماه وآماه و) و این آواز بصورت دسته جمعی از طرف تمام اهالی محل به مدت 2الی 3 دقیقه در تمام روستا طنین انداز بود و مردم خوشحال که ماه مبارک رمضان را دیده اند. اولین اقدام پس از رویت ماه دعایی است که به زبان بلوچی(سری سلامتی جان وشی دل وشی په خیر په برکتی کنات) خوانده می شود و ترجمه آن این است (خداوندا این ماه را برای ما به ماه صحت ماه سلامت ماه دلخوشیها ماه روزی وبرکت وماه رحمت تبدیل کن) پس از دعا مردم آذوقه و مایحتاج ماه رمضان را اگر قبلا آماده نکرده بودند خرید می کردند تا غذای سحر به موقع پخت شود (عبدالسلام بزرگزاده) :

آداب‌ورسوم و فرهنگ رمضان در سیستان وبلوچستان

در تمامی جوامع خرده‌فرهنگ‌های وجود دارد که از نسلی به نسل دیگر انتقال‌یافته ونشان از ماهیت و عظمت فرهنگی یک قوم دارد.

آمادگی برای ماه مبارک رمضان

غبارروبی مساجد وتکایا

در استقبال از ماه مبارک رمضان در بین سیستانی‌ وبلوچستانیها می‌توان به نظافت خانه و کاشانه و اماکن مقدّس مانند مساجد و تکایا اشاره کرد.یک هفته قبل از این ماه پرفضیلت، مرزنشینان سیستانی وبلوچ به نظافت کامل مساجد و تکایا می‌پردازند که البته این رسم در بین سیستانی‌هایی که به سایر مناطق ایران عزیز مهاجرت کرده‌اند همچنان پابرجاست.برخی از خانواده‌ها مساجد را با فرش‌های دستبافت که حاصل دستان ترک‌خورده خودشان است مزین می‌سازند.خانواده‌ها نیز قرآن و کتاب‌های دعا را به مساجد هدیه می‌دهند.

نذر ونورات

غبار روبی مساجد و گرد افشانی و مرتب کردن قرآن‌ها و کتب ادعیه از جمله کارهایست که برای آمادگی ورود به ماه مهمانی خدا انجام می‌شود.بیشتر خانواده‌های سیستانی وبلوچستانی که تقریباً از تمکن مالی برخوردارند به‌خصوص در روستاهای این منطقه یک روز مانده به ماه رمضان گوسفند یا بزی را قربانی می‌کنند و قسمتی از آن را برای همسایه‌ها و افراد بی‌بضاعت می‌فرستند. ودر طول ماه رمضان افطاری نذری میدهند ویا بین مستمندان تقسیم میکنند.

- پیشواز:

گرفتن روزه پیشواز و استقبال از ماه مبارک رمضان، از جمله آداب و سنت‌های استان است که مؤمنین روزه دار با روزه اواخر ماه شعبان المعظم (یک یا چند روز قبل از ماه مبارک رمضان)، به استقبال ماه میهمانی خدا می‌روند و خود را برای حضور در این ضیافت پرفیض آماده می‌کنندبسیاری از مردم مدت‌ها قبل از ماه رمضان روزه گرفته و به پیشواز این ماه مبارک می‌روند. این روزه‌ها در ایام خاصی در ماه‌های رجب و شعبان گرفته می‌شود.

حل اختلافات ومردم داریها

یکی از مراسم این ماه مبارک ، مراسم آشتی و ایجاد دوستی بین افرادی است که به علتی از یکدیگر دل‌آزرده شده‌اند.

مردمان این استان بر این باورند که بدون آشتی با برادران دینی، روزه فرد موردقبول درگاه الهی واقع نمی‌شود. عقیده دارند این مراسم آشتی دادن فقط مختص ایام ماه مبارک نیست بلکه در کلیه اعیاد مذهبی و ملی نیز اعضای خانواده و فامیل بررسی می‌کنند در مدت گذشته بین چه کسانی خدای‌ناکرده به‌اصطلاح شکراب شده است تا آن‌ها را به این بهانه آشتی بدهند.

در مراسم آشتی‌کنان یکی از ریش‌سفیدان نقش آشتی‌دهنده را بازی می‌کند. در خانه‌اش سماور را روشن کرده و چایی دم می‌کند و آن دو نفر را که نسبت به هم کدورتی دارند، بدون اطلاع از یکدیگر دعوت می‌کند و مراسم آشتی‌کنان راه می‌اندازد.

معطر کردن مساجد اهل سنت با "سوچکی و اوددار"

در بلوچستان نیز همانند منطقه سیستان و سایر نقاط کشور آداب بسیار اصیلی در ماه ضیافت الهی مرسوم است. زنان و مردان بلوچ از نیمه دوم ماه شعبان خانه را غبارروبی کرده و زمینه برگزاری آداب و رسوم رایج این قوم در ماه رمضان را فراهم کرده و اینگونه خود را برای استقبال از ماه مبارک رمضان آماده می‌کنند.

بعد از نظافت مساجد توسط مردان بلوچ، زنان بلوچ به روشن کردن مشک و دود دادن مواد خوشبویی به نام "سوچکی و اوددار" که بیشتر از کشورهای حاشیه خلیج فارس یا پاکستان تهیه می‌شود، اقدام می‌کنند؛ سوچکی تکه‌های نازکی از یک درخت بسیار خوشبو است که معمولاً با مواد معطر دیگر آغشته شده و در ظروفی با طرح‌های محلی شیک در فروشگاه‌ها عرضه می‌شود.

دیدار ازمساکین وعیادت بیماران

یکی دیگر از رسوم نیک و پسندیده در این ماه، عیادت از بیماران است.اگر کسی از همسایه‌ها و یا خویشاوندان مریض باشد، اهالی به عیادتش می‌روند و برای سلامتی او دعا می‌کنند.

جماعت تبلیغ

درگذشته در هر روستا و حتی در نیزارها و دورافتاده‌ترین‌ها نیز ملأ و سید وجود داشته است تا هم به مردم قران آموزش دهد وهم احکام شرعی را بگوید وهم سهم امام و.. را مردم به او بپردازند و اکنون نیز که امور سیسمی واداری شده است گاه با همکاری معتمدین و بزرگان طوایف و روستاها و..برای بازگو کردن اصول عقاید، پاسخ به پرسش‌های دینی و آموزش قرآن در ماه مبارک رمضان روحانیون به مساجد مناطقی که فاقد روحانی مستقر است اعزام می‌شوند.هر روحانی به مدت یک ماه در مسجدی می‌ماند و در روز اول مردم برای خوش‌آمد گویی به دیدن او می‌روند.برای افطار و سحری، هرروز یکی از اهالی او را به خانه‌اش دعوت می‌کند.در طول روز، در مساجد جلسات آموزش قرائت و تجوید قرآن دایر است و این جلسات رونق خاصی دارد.در بین بلوچ ها هم تبلیغ احکام اسلام توسط محصلین دینی در روستاها ومناطق دورافتاده از مراسمات مذهبی بشمار میرود.

- تشخیص زمان افطار

برای اطلاع از فرارسیدن افطار از روش‌های گوناگون استفاده می‌شود، ازجمله ساعت و تقویم و اعلام وقت توسط رادیو و تلویزیون و. . .درگذشته‌های دور تشخیص زمان افطار با امام مسجد بود. به‌این‌ترتیب که امام مسجد به همراه جمعیتی که جلوی مسجد جمع شده‌اند، با نگاه کردن به سرخی بعد از غروب آفتاب، زمان افطار را تشخیص می‌دادند.چون در مسجد بلندگو نبود بعد از تشخیص زمان افطار توسط امام مسجد، یکی از بزرگان با رفتن بر پشت‌بام مسجد اذان می‌گفت و بچه‌ها نیز با دویدن در کوچه‌ها زمان افطار را به اطلاع مردم می‌رساندند.

- افطار کردن و افطاری دادن

روزه‌داران معمولاً روزه خود را با خواندن دعاهای مخصوص افطار و با خرما یا کشمش افطار می‌کنند.در سفره افطار خرما یا کشمش، چای، نان تافتون محلی و کلوچه خرمایی محلی گذاشته می‌شود.غذای افطار را نیز معمولاً آبگوشت محلی یا هر نوع غذایی که در وسع صاحب‌خانه است تشکیل می‌دهد.وافطار دادن ار اعتقدات ومناسک این ماه است .

- شب قدروشهادت حضرت علی (ع)

مردم در شب‌های 19 ، 21 و 23 رمضان تا صبح به دعا و عبادت مشغول می‌شوند وهمانندسایر مؤمنین و ضمن برگزاری مراسم احیا به دعا نیایش وعزاداری می‌پردازند.

- روش‌های بیدار شدن در سحر

درگذشته تشخیص وقت سحر از روی حرکت ماه و ستارگان صورت می‌گرفت، از روی تجربه تشخیص می‌دادند که وقتی ماه به محل معینی در آسمان برسد، سحر نزدیک است و در صورت ابری بودن هوا با بانگ خروس بیدار می‌شدند.برخی از مردم برای ثواب شب‌زنده‌داری می‌کردند و سحرهای ماه رمضان با جار کشیدن و با کوبیدن چوب‌بر حلب، مردم را بیدار می‌کردند.روش دیگر در روستاهای فاقد روشنایی, روشن کردن فانوس و کوبیدن درب منزل همسایگان بود.

سحر خوانی (چاوشی )

در ماه رمضان در سيستان وبلوچستان در هنگان سحر در گذشته با كمك دهل زدن ويا سحر خواني مردم را براي خوردن سحر ونماز بيدار ميكردند بر اساس برخی از روایت‌های موجود، آیین سحر خوانی و رمضان خوانی بیش از یك هزار سال پیش یعنی از اوایل اسلام، نزد ساكنان استان مرسوم بوده است.در بسیاری مواقع با ایجاد سروصدا در هنگام سحر با ابزاری که در اختیار داشتند و یا کوبیدن درب منازل فانوس به دست و یا چاوشی کردن (خواندن اشعاری زیبا و عرفانی ) فرارسیدن هنگام سحر را به همدیگر اطلاع می‌دادند که تا سال‌های متمادی به دلیل عدم وجود رسانه و یا وسایل ارتباط‌جمعی این شیوه موردتوجه بوده است.

چاوشی با خواندن اشعاری با مضامینی خاص با صدای بلند و گروهی صورت می‌گرفت بطوریکه یک نفر که از صدای رساتری برخوردار بود اشعاری را می‌خواند و دیگران وی را همراهی می‌کردند و در کوچه‌های روستا می‌گشتند تا همگان را از فرارسیدن هنگام سحر مطلع کنند.

ازسال ها قبل از اينكه وسايل ارتباط جمعي وارد زندگي مردم شود از نوعي دهل براي بيدار كردن مردم در سحرگاهان استفاده مي شد و شخصی كه مسئوليت دهل زدن را بر عهده داشت در سه مرحله اين كار را انجام مي داد.دهل زن در مرتبه اول دهل را براي بيدار كردن مردم می نواخت و در مرتبه دوم نوازنده براي هشدار كساني كه خواب مانده بودند يكبار ديگر دهل را در كوچه های شهر يا روستا به صدا در مي آورد و در مرتبه سوم براي ياد آوري زمان اذان دهل نواخته می شد.در این آئین هنگام سحر اشخاصی که زودتر بیدار می شود برای اطلاع دیگران و همسایه ها به درب منازل آنها رفته و آنها را بیدار می کنند.در گذشته به طور معمول در هنگام سحر تعدادی از بزرگان و ریش سفیدان با رفتن بر روی بام فریاد می زنند « بیدار شوید، بیدار شوید و تا بیدار شدن همگان به صدا زدن ادامه می دادند.

سحر خوانی از سنت‌های مهم و ماندگار منطقه است كه جلوه ای زیبا به ماه مهمانی خدا در این خطه از ایران داده است. در آیین سحر خوانی با توجه به رشد تکنولوژی و وجود وسایل سمعی بصری بازهم فریاد ریش‌سفیدان شنیده می‌شود.، اين آيين قدمتي زیاد دارد و با اين نيت انجام مي شده تا مردم از خواب بيدار شده آماده روزه گرفتن شوند. در گذشته كه تكنولوژي حاضر نبود اشخاص مورد اعتماد هر محله يا روستا بر روي پشت بام رفته، اقدام به سحر خواني مي نمودند. بدين صورت كه اين افراد با توجه به وجود رصد خانه در استان در سالیان قبل با استفاده از علم نجوم و ستاره شناسي زمان سحر را تشخيص مي دادند. و با ضربه زدن به دهلی خاص و با خواندن اشعار دینی و عرفانی مردم را از خواب بیدار می‌کنند. پس‌ازآنکه مردم بیدار شدند با ذكر سروده ای خاص به استقبال اذان صبح می‌روند تا اینكه موقع اذان صبح آن را با صدایی بلند به مردم اعلام می‌کنند. اين افراد همواره در حال رصد سه سْتار، ستاره زهره، هفت برادران و... بودند و در نهايت اقدام به خواندن اشعاري در وصف خداوند و مدح پیامبر وحضرت علي (ع) مي نمودند(جهانتاب محمد)

امروزه با وجود وسايل مختلف ارتباط جمعي، ديگر شاهد چنين مراسمي در سیستان وبلوچستان نيستيم و مراسم دهل زني در اين منطقه به طور كامل به فراموشي سپرده شده است قبل از شروع ماه مبارک رمضان مردم خود را برای حضور در مهمانی سفره خداوند آماده می کنند واصطلاح (سررجب ونیمه شعبان) را که ریشه در اعتقادات دینی و مذهبی آنان دارد انجام و باروزه گرفتن در روز اول ماه رجب ومراسم ویژه نیمه شعبان یعنی نذر مخصوص که در شب پانزدهم ماه شعبان می دهند وبا غذای محلی مخصوص و حلوای خرما برای اطعام مساکین در مسجد محل توزیع می کنند و ثواب آن را برای اموات و مردگان خود از خداوند طلب می نمایند و معتقدند که در شب نیمه شعبان یعنی شب پانزدهم ماه شعبان که به اعتقاد برادران تشیع شب تولد امام زمان(عج)می باشد نذر مخصوص مرده گان در این شب معمول است.روزه گرفتن اول رجب و مراسم نیمه شعبان در واقع یک نوع تمرین وآماده شدن برای حضور در مهمانی خداوند است که در ماه مبارک رمضان مسلمانان مهمان این سفره سراسر رحمت و خوان گسترده معرفت ومعنویت هستند

.رمضونیکه

هرچند بسیاری اجرا مراسم رمضونیکه را که با خواندن اشعاری خاص توسط گروهی از ساکنان محله و روستا همراه بود ابتدای

ماه مبارک رمضان می‌دانند که هر شب در محله‌ها اجرا می‌شداما آنچه می‌توان در این زمینه عنوان کرد و بیشتر عمومیت دارد اینکه رمضونیکه در شب‌های ۱۴ و۱۵ ماه مبارک رمضان مصادف با ولادت کریم اهل‌بیت حضرت اما حسن مجتبی (ع) اجرا می‌شودتعدادی از جوانان نیازمند یا متمول به قصد کمک به مستمندان گروهی تشکیل می دهند و 'جولی کش' آنها کسیه ای به خود می بندد و هنگام افطار به در خانه های مردم می روند. نکته جالب در سنت حسنه رمضونیکه، تقارن آغاز آن با ایامی است که در میانه ماه مبارک قرار دارد و به نوعی مختص کمک به ایتام است‌؛ اغلب ریش‌سفیدان تاریخ و زمان «رَمَضونیکه» را از ۱۴ تا ۱۹ رمضان عنوان کرده‌اند و این ایام در واقع مختص ایتام و مستمندان است.

در این سنت حسنه، گروهی از جوانان و جوانمردان برای جمع‌آوری کمک دور هم جمع می‌شوند؛ این امر در واقع پرورش روحیه نوع‌دوستی و کمک به مستمندان در باطن جوانان خداجوی منطقه است. این عمل یادآور جوانمردی و عیاری است که میان مردم سیستان از دیرباز مشهور بوده است.: در اشعار «رَمَضونیکه» خوانندگان برای صاحبان خانه، عاقبت به خیری را آرزو می‌کنند و در پایان خواسته خود را ذکر می‌کنند؛ اگر صاحبخانه تمکن مالی نداشته باشد، به گرفتن کاسه آبی قناعت می‌کنند.

گفتنی است، بهمن‌ماه ۹۱، این اثر معنوی سیستان و بلوچستان پس از بررسی در هفتمین اجلاس شورای عالی سیاست‌گذاری ثبت کشور که در شهرستان شاهرود برگزار شد، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

: از روز سیزدهم تا نوزدهم ماه مبارک رمضان این گروه مقابل در خانه هایی که پسر جوان یا دختر جوانی دارند با خواندن شعری پس از تعریف و تمجید از فرزند اهل آن خانه، می خوانند 'این سرا از کنه که رو و باده پسره داره که نو دوماده' (این منزل از کیست که رو به باد است پسری دارد که تازه داماد است) ' رمضو الله الله رمضو'.

'رمضو آمده میمانش کنه گو و گوساله ره قربانش کنه' ( رمضان آمده میهمانش کنید گاو و گوساله را قربانش کنید) رمضو الله الله رمضو.

'رمضو الله خوشنوم خدا' (رمضان نام خوش و ماه خوب خداست)

: در پایان رمضان خوانی این گروه، صاحب خانه بنا به فراخور توانایی مالی خود، در کیسه که به آن 'جولی' می گویند و فرد 'جولی کش' آن را بر دوش دارد، موادغذایی یا هر چیز دیگری می گذارد.اگر صاحبخانه توان مالی برای کمک کردن نداشت به شوخی کاسه آبی به نشانه روشنایی روی گروه رمضان خوان می پاشد تا خداوند همواره روشنایی و شادی را به آنان هدیه کند.

گروه رمضان خوان پس از پایان این آیین در محلی تجمع و کمک های اهدایی مردم را جمع بندی و چنانچه در میان خودشان مستمندی وجود داشت مقداری از آن را به او می دهند و بقیه را بین مستمندان و نیازمندان محله خودشان تقسیم می‌کنند. در سیستان رسم است ماه رمضان هر خانه ای که برای افطار خانواده خود غذای گرم مثل گوشت و امثال آن تهیه می کند که به اصطلاح محلی به آن می گویند 'دیگ بار' هنگام افطار مقداری از آن را در کاسه یا بشقابی می گذارد و به در خانه همسایگانی که دیگ بار نگذاشته اند می فرستد و هدیه می دهد.مردم سیستان و بلوچستان هنگام افطار با شنیدن اذان مغرب دست از کار می کشند و با حضور در مساجد و یا منازلشان پس از اقامه نماز با خرما و نان تافتون محلی روزه خود را می گشایند. (خسروي علي )

* ترانه های عامیانه سیستانی گنجینه فرهنگی این دیار ترانه‌های عامیانه سیستانی نیز بخش مهمی از گنجینه فرهنگی این دیار است که همانند آینه‌ای پاک، از زندگی بی‌غل و غش مادی و معنوی مردم سیستان حکایت می‌کند. در روز عید فطر مردم این دیار علاوه بر شرکت در نماز در عیدگاه‌ها و پرداخت فطریه، به دید و بازدید یکدیگر می‌روند، ودرکنار این رسم ورسومات از ترانه های عامیانه سیستانی درجشن عید سعید فطراستفاده میکنند.

آنچه در خواندن رمضونیکه موردتوجه بوده است اینکه رمضونی خوانی تا قبل از شب نوزدهم ماه مبارک و مصادف با ضربت خوردن مولای متقیان امام علی (ع) پایان می‌یافت.فلسفه اين آيين كه از 13 ماه مبارك رمضان آغاز و تا شب قبل از ضربت خوردن حضرت علي (ع) ادامه دارد در اين است كه مردم سيستان به پيروي از امام اول شيعيان اقدام به اين امر خداپسندانه جهت كمك به مستمندان و يتيمان مي نمايند. در گذشته آيين فوق توسط ريش سفيدان و بزرگان و امروزه توسط جوانترها انجام مي شود بدين صورت كه دور هم جمع شده، اشعاري در شکر گزاری از خداوند ودرمدح پیامبر مکرم اسلام حضرت محمد (ص) وحضرت علي (ع) مي خوانند و آمدن ماه مبارك رمضان را نويد مي دادند. در آخر مردم نيز در حد بضاعت خود هدايايي شامل گندم، آرد، خرما، نان، پول و... به آنان مي دادند كه در نهايت بين مستمندان و يتيمان توزيع مي شود.

نمونه‌ای از اشعاری که در رمضونیکه خوانده می‌شود

رِمَضو آمـــــــــــــد مهمانش کُنِه

خروسِ یَک سالَه رَ قُربانَش کُنِه

خروسِ یَک سالَه کِه چیزِ نَمِئشَ

گو و گوساــــــلَه رَ قربانش کُنِه

برگردان

ماه رمضان امد مهمان خانه‌هایتان کنید.

خروس یک ساله را برایش قربانی کنید .

خروس یک ساله که در برابر عظمت این ماه هدیه ای ناقابل است.

گاو وگوساله را برایش قربانی کنید.

ایی خـــــــونه اَز کِنَه کِه رو وَ بادَه

پِسَـــــــــــر دارَه کِه نــــــــو دومادَه

ایی خونه اَز کِنَه کِــه رو وَ روزَه

دودخـــــــــتر دارهَ که مخمل دوزَه

برگردان

این منزل از کیست که روبه باد ساخته شده است.

یک پسری در منزل دارد که تازه‌داماد شده است.

این منزل از کیست که دربش روبروی خورشید است.

دوتا پسر دارد که هردوتایشان مخمل دوز هستند.

ایی خونه اَز کِنَه کــــــه دورچِه دارَه

مِ خَ مفئمو صابِ یو کـــــــلوچَه دارَه

ایی خونه اَز کِنَـــــــــــه قــفل حیدری

دو دُخـــــــــــــــتر دارَه وَ مانند پری

برگردان

این منزل از کیست که دریچه های زیاد دارد.

من میدانم که صاحبش در منزل کلوچه محلی دارد.

این منزل از کیست که یک قغل حیدری دارد.

دو تا دختر دارد که از زیبای همانند پری هستند.

لازم به ذکر است پس از خواندن هر مصرع از اشعار فوق توسط یکی از اعضای گرو که نسبیت به دیگران خوش‌صداتر ورساتر بود دیگر اعضا این مضمون را می‌خواندند

رِمَضــــــو الله الله رِمَضــــــو رمضــــــو الله خوش نوم خــــــدا

گاها” ممکن است درب منزلی از اهالی زمان بیشتری تا حضور صاحب‌خانه صرف شود

در اینجا گروه این بیت شعر را می خوانند.

بی بی یا وَر خئز ما را دیر شه گوُوِه سور گوسله ره بکندو زئر شه((برگرفته از سایت بنیاد فرهنگی نیمروز ))

. در پایان ماه رمضان مردم سیستان و بلوچستان به بلندیهای اطراف می‌روند و بی‌صبرانه رویت هلال ماه شوال را جستجو می‌کنند.

خوراک رمضان

در ایام ماه مبارك رمضان غذاهای آب دار منطقه ازجمله آبگوشت محلی و كشك زرد سیستانی در موقع افطار به اوج خود می‌رسد. هرچند که نباید از حلیم محلی (غلور) نیز غافل شد چراکه بیشتر خانواده‌ها در این مدت روی به این غذا می‌آورند.

در قدیم زمانی كه ماه رمضان در ایام گرم سال قرار می‌گرفت مردم از غذاهای سرد همچون آب دوغ خیار و كشك استفاده می‌کردند تا در طول روز دچار گرمازدگی نشوند. آن‌ها حتی برای این‌که در طول روز دچار افت قند نشوند از آلوی خشك، برگ زردآلو و دواهای محلی مربائی را درست می‌کردند كه در طول روزبه هیچ عنوان احساس ضعف نمی‌کردند.

در روزهای پایانی این ماه هم مردم مراسم ویژه‌ای را برای استقبال از عید بزرگ مسلمانان فطر دارند. در نقاط مختلف سیستان گاهی دیده می‌شود كه مردم سه روزبه جشن و شادمانی این روز بزرگ دینی مشغول می‌شوند كه این نشان‌دهنده جایگاهی عظیم معرفت دینی در بین مردمان سیستانی است/"تباهگ" یکی از اصلی‌ترین غذاهای ماه مبارک رمضان در بلوچستان است که در وقت سحر صرف می‌شود؛ این غذا مخلوطی از برنج و گوشت خشک شده است که بسیار خوشمزه و لذیذ بوده و طرفداران زیادی در میان قوم بلوچ و حتی غیر بلوچ‌های منطقه دارد. آماده‌سازی تباهگ یک هفته تا 10 روز طول می‌کشد و به همین دلیل کار تهیه این خوراک مخصوص ماه مبارک رمضان از نیمه دوم شعبان آغاز می‌شود.

سنت آرَک و بَرَک

ذکر این نکته لازم است که در کنار آیین های نمایشی مردم مختلف ایران اسلامی همواره برخی سنت های اجتماعی نیز وجود داشت که انجام و ادای آنها در حقیقت مکمل و قوام دهنده اجرای آن آیین ها به شمار می رود.

یکی از سنت های قدیمی و پسندیده مردم سیستان در گذشته این بود که از هر اجاقی که دود بلند می شد و تا هر شعاعی که دود می رفت، خانواده ها مقید بودند هر کس یک کاسه ای از غذا را برای دیگران ببرد بنابراین سنتی به نام آرک و برک یعنی آوردن و بردن رواج داشت.

بسیاری از خانواده ها به خویشاوندان خود، پدر و مادر، همسایه ها و افراد فقیر و مسکین غذا می رساندند و هنوز هم این سنت با پخش نذورات و توزیع غذاهایی مانند شله زرد، نان برک و یا شیربرنج ادامه دارد.در این منطقه رسم است ماه رمضان، هر خانه ای که برای افطار خانواده خود غذای گرم مثل گوشت و امثال آن تهیه می کند که به اصطلاح محلی به آن دیگ بار می گویند، و هنگام افطار مقداری از آن را در کاسه یا بشقابی می گذارد و به در خانه همسایگانی که دیگ بار نگذاشته اند می فرستد و هدیه می دهد.اهالی هر محله پیش از اذان مغرب در حد توان و وسع خود مواد غذایی، خرما، چای، آش، شله زرد و غیره به مسجد می برند و پس از اقامه نماز مغرب به پذیرایی از روزه داران می پردازند.

اهالی سیستان و بلوچستان شرکت در مراسم ختم قرآن، افطاری دادن، دید و بازدید از بزرگترها و همچنین عیادت از افراد مسن و بیمار را در این ماه مبارک وظیفه هر مسلمان و انسان آزاده، و خود را به انجام چنین اعمالی مقید می دانند

- آمادگی برای عید فطر

سه روز قبل از فرارسیدن عید فطر، به نظافت و خانه‌تکانی می‌پردازند و لباس‌های نو تهیه می‌کنند.در این روز نان‌های روغنی به نام ((قلیفی)) و کلوچه‌های محلی پخت و بین همسایه‌ها و خویشاوندان توزیع می‌شود.در روز عید فطر تمام مردم روستا با حضور در مکانی که به‌منظور اقامه نماز عید در نظر گرفته‌شده حضور می‌یابند و پس از خواندن نماز و پرداخت فطریه، فرارسیدن عید فطر را به یکدیگر تبریک گفته و به همراه روحانی و ریش‌سفیدان برای عرض تبریک به خانه‌های اقوام و آشنایان می‌روند.دیدوبازدید عید از خانه شهدا و سادات یا بزرگ‌ترین فرد فامیل آغاز می‌شود و پس از حضور در هر خانه و خوردن شیرینی محلی و چای و میوه، خانه را به همراه صاحب‌خانه برای رفتن به منزل دیگر خویشاوندان و دوستان ترک می‌کنند.معمولاً تمام ساکنان هر روستا با یکدیگر قوم‌وخویش هستند و به همین سبب هیچ خانه‌ای بدون دیدوبازدید عید نمی‌ماند حتی اگر از اقوام و خویشان هم نباشند

ماه مبارك رمضان در خطه‌ای كه بر اساس تاریخ قدمتش به حدود 10 هزار سال می‌رسد، آیین‌ها، آداب‌ورسوم فراوانی دارد.

بر اساس كتاب تاریخ سیستان آیین‌های رمضان در این منطقه تاریخی غنی دارد و مردم این منطقه در صدر اسلام به دلیل برخورداری از رصد*خانه با رصد ستاره‌ها به‌راحتی از حلول ماه مبارك رمضان باخبر می‌شدند و یك ماه را روزه‌داری می‌کردند.ماه مهمانی خدا كه می‌رسد سیستانی‌ها از چند روز قبل به استقبال آن می‌روند به‌طوری‌که در سراسر این خطه خروش مردم را در غبارروبی از مساجد، نذور و حضور بر سر خاك اموات می‌بینیم.

برخی از سیستانی‌ها در روزهای پایانی ماه شعبان نان محلی و كلوچه محلی خرمایی را برای یك ماه مصرف خود آماده می‌کنند كه در ماه مبارك تنها به راز و نیاز با معبود خویش مشغول باشند.

مراسم ماه مبارک رمضان دربلوچستان :

از ابتدا ماه رمضان پس از نماز عشاء مردم بلوچ واهل سنت نماز تراویح را که بیست رکعت می باشد و بصورت نماز جماعت پشت سر یکی از حافظین قرآن کریم می خوانند هر شب در این بیست رکعت تراویح یک جزء قرآن یا حتی بیشتر با صدای خوش حافظ خوانده می شود و طوری تنظیم می شود که تا شب 19 ماه مبارک رمضان ختم قرآن و مراسم آن انجام شود در برخی مساجد شب 21 ودربرخی مساجد شبهای 23 یا25 یا27 ویا29رمضان مراسم ختم قرآن انجام می شود در این مراسم پس از پایان نماز تراویح امام جماعت به سخنرانی می پردازد و سپس دعای ختم قرآن ودعا برای اسلام و مسلمین و شفای مریض ها و...خوانده می شود.((برای نمازهای نافله ای که در شبهای ماه مبارک رمضان خوانده می شود، در عرف فقها و کتابهای روایی دو عنوان قیام شهر رمضان و «صلوة تراویح» مطرح شده است. عنوان اول در برخی کتابهای حدیثی اهل سنت و شیعه، مثل صحیح مسلم و کافی، ذکر شده است، ولی عنوان دوم در عرف فقهای اهل سنت از شهرت بیشتری برخوردار است ))

. پس از نماز عشاء ونماز تراویح مردم به استراحت و خواب می پردازند تا به موقع برای سحر بیدار شوند هنگام سحر در قدیم که ساعت و رادیو تلویزیون نبوده برای بیدار باش سحر توسط افرادی که با دهل بزرگ در تمام کوچه و پس کوچه های روستا دور می زدند و با صدای دهل و آواز مخصوص که در اصطلاح محلی به آن صلات می گفتند و شامل جارزدن و بیان جملاتی به زبان بلوچی که معنی آن این بودکه(آهای مردم بیدار شوید موقع سحر فرا رسیده چیزی به پایان سحر نمانده زود بیدارشوید)صدای دهل وریتم آهنگ آن مشخص کننده آن بود که تقریبا چند ساعت و چند دقیقه به پایان سحر مانده است یعنی هنگامی که به پایان سحر نزدیک می شدند ریتم دهل تندتر وتندتر نواخته می شد تا اینکه پایان سحر با ضربه مخصوص با چوب به دو طرف دهل هم زمان کوبیده می شود و برای همگان مشخص بود که پایان سحر است.

علاوه بر بیدار باش با دهل برای سحر روش دیگری هم وجود داشت که یک فرد که عموما مؤذن مسجد در روستا بود و یا فرد مخصوصی که آواز خوش داشت و ابیات زیادی از شعرای معروف ایران و نیز شعرای محلی که در مدح پیامبر(ص)وائمه(ع)و نیز در خصوص ماه مبارک رمضان را حفظ بود بالای ٹول (مناره مسجد که با خشت خام ساخته واز داخل راه پله های مارپیچی داشت تا به بالای آن که حدود 40الی50متر ارتفاع داشت)می رفت و با صدای بلند صدا می زد و مردم را برای سحر بیدار می کرد و شروع به خواندن اشعار وابیاتی با آواز بلند و خوش و ریتمیک می کرد به این عمل صلات می گفتند و به فردی که این عمل را انجام می داد صلات کش گفته می شد.پایان سحر با اذان صبح توسط صلات کش بالای ٹول بصورت رسمی اعلام می شد سفره سحری شامل غذاهای محلی بود از جمله برنج و تباها-کشک وشلو و...

پدر به همراه پسران به مسجد محل می رفتند و از پایان سحر تا شروع نماز صبح کلاس درس قرآن توسط روحانی و امام جماعت مسجد و یا یکی از حافظین قرآن در مسجد محل دایر بود زنان نیز مشغول پخت نان با تنورهای محلی وپخت غذاهای محلی مخصوص افطار ودرست کردن انواع حلوای خرما و شربت لیمو تا زمان فرا رسیدن وقت افطار که بوی عطر نان ودود تنورهای محلی تمام روستارا معطر می کرد.همه خانواده ها از نان و غذاهایی که برای افطار آماده می کردند مقداری برای سفره افطاری که در مسجد محل پهن می شد می فرستادند زنان و پیرمردانی که نمی توانستند به مسجد محل بروند در منزل افطار می کردند ومردان قبل از اذان مغرب در مسجد محل حاضر می شدند و سفره افطاری بزرگی در مسجد محل پهن بود که حلواها و غذاها وشربت سفره را همه مردم بصورت اشتراکی تهیه و برای افطاری مؤمنین وروزه داران به مسجد محل فرستاده و سفره رنگین مسجد محل میزبان روزه داران بود قبل از اذان مغرب فضای بسیار معنوی وروحانی حاکم بود و مردم مشغول دعا و نیایش بودند پس از اذان مغرب وافطار و ادای نماز مغرب جوانان محل سفره افطاری را جمع آوری و باقی مانده غذاهای سفره را بصورت نوبتی هر روز برای یکی از نیازمندان و مساکین روستا به منازل آنها برده و تقدیم می کردند.پس از نماز مغرب مردم خودرا برای خواندن نماز عشاء و نماز تراویح آماده و هر شب تا پایان ماه مبارک رمضان این عمل تکرار می شد ده شب آخر ماه رمضان یعنی از صبح بیستم تا پایان ماه مبارک رمضان یک نفر از اهالی محل داوطلبانه در مسجد محل معتکف می شود یعنی واجب کفایی است به این معنی که یک نفر در مسجد محل تا ده شب در گوشه ای از مسجد بصورت شبانه روز اسکان پیدا می کند و اعتکاف برای سایر اهالی محل واجب نخواهد شد مگر اینکه افرادی به صورت داوطلب این فرد را همراهی نمایند در مدت اعتکاف فرد معتکف اجازه خروج از مسجد را ندارد و نمی تواند به امورات روزانه یعنی کشاورزی و کاسبی بپردازد یا به منزل خود برود در طول روز نیز اجازه حرف زدن با دیگران را ندارد بلکه فقط مشغول نماز خواندن قرآن خواندن و ذکر می باشد و مردم محل هر شب بصورت داوطلب غذا و خوراکی های لازم برای شام وسحری او را می آورند فرد معتکف بر سر سفره افطاری مسجد که هر روز هنگام افطار پهن است مینشیند و افطار می کند .

اقامه نماز 20 رکعتی "تراویح" توسط برادران اهل سنت

نماز تراویح بعد از ادای فریضه نماز عشاء به صورت نمازهای 2 رکعتی و در 20 رکعت خوانده می‌شود و در طول شب‌های ماه مبارک رمضان، حافظان کلام وحی در این نماز به تلاوت قرآن کریم می‌پردازند. اقامه نماز تراویح از 45 دقیقه تا یک ساعت و نیم به طول می‌انجامد و در دهه آخر ماه مبارک رمضان، جشن‌های ویژه ختم کتاب آسمانی قرآن کریم در مساجد گرفته می‌شود.

در گذشته معمولاً زنان نماز تراویح را در منزل می‌خواندند اما امروزه درهای بیشتر مساجد شهرهای بزرگ به روی زنان نمازگذار باز است. زنان بلوچ در شب‌های قدر به صورت گروهی در خانه‌ها و مردان در مساجد به عبادت و تلاوت قرآن می‌پردازند؛ مردان خانواده سعی می‌کنند فرزندانشان را همراه خود به مساجد ببرند تا از سخنان مولوی که پیرامون فضیلت این ماه مبارک و احیاء و زنده‌داری شب‌های لیله القدر است، بهره گیرند.

همچنین اهل سنت از بیستم ماه رمضان نماز "قیام" را برپا می‌کنند که این نماز از ساعت 12 شب آغاز شده و پیش از سحر به پایان می‌رسد؛ در نماز قیام هر شب نمازگزار باید 3 جزء قرآن را در نماز تلاوت کند یا به امام جماعت که تلاوت می‌کند گوش فرا دهد.

همزمان با شب‌های قدر در دهه آخر ماه رمضان شخصی که معمولاً روحانی است به نمایندگی از همه مردم هر محله، در چادری که در گوشه‌ای از مسجد نصب شده مراسم اعتکاف را برگزار می‌کند و به صورت شبانه‌روزی به تلاوت قرآن و اقامه نماز و دعا و نیایش می‌پردازد و در نهایت شب قبل از عید از مسجد بیرون می آید. یک شب مانده به پایان ماه و اعتکاف، اهالی محل و نمازگذاران مبلغی پول را به عنوان هدیه به فرد معتکف تقدیم می‌کنند.

در دهه سوم ماه مبارک رمضان یعنی از نوزدهم تا بیست و نهم مراسم شبهای قدرو"سوگواری برای شهادت امام اول مسلمین" برگزار می شود یعنی مهمترین مراسم در این شبها مراسم ختم قرآن است که با شکوه خاصی در یکی از مساجد محلهای مختلف برگزار می شود یعنی هرکدام از مساجد که حافظ قرآن توانسته با قرائت قرآن در بیست رکعت نماز های تراویح هر شب یک الی دو جزء از قرآن کریم را قرائت نماید وچنانچه شب نوزدهم سی جزء قرآن را قرائت نموده در آن مسجد آن شب مراسم ختم قرآن برگزار می شود و تمام مردم روستا و یا روستاهای اطراف و حتی از مناطق دور دست در این مراسم معنوی شرکت می کنند و در شب بعد در مسجدی دیگر این مراسم برگزار وتا پایان ماه مبارک همراه با دعا و نیایش در مساجد مختلف برگزار می شود.

در روزهای پایانی ماه رمضان فردی که هر شب با صلات و غزل و شعر خوانی بر بالای مناره مسجد مردم را هر سحر بیدار می کرد این شبها شروع به خواندن اشعاری در خصوص وداع ماه مبارک رمضان و بیان جملات الوداع الوداع ای ماه رحمت الوداع الوداع ای ماه برکت الوداع مینماید و با گریه وزاری افسوس می خورد که این ماه رحمت و ماه مهمانی خداوند به پایان رسیده است .(برگرفته از پژوهش و نگارش: عبدالسلام )

- آمادگی برای عید فطر

سه روز قبل از فرارسیدن عید فطر، به نظافت و خانه‌تکانی می‌پردازند و لباس‌های نو تهیه می‌کنند.

در این روز نان‌های روغنی به نام ((قلیفی)) و کلوچه‌های محلی پخت و بین همسایه‌ها و خویشاوندان توزیع می‌شود.

در روز عید فطر تمام مردم روستا با حضور در مکانی که به‌منظور اقامه نماز عید در نظر گرفته‌شده حضور می‌یابند و پس از خواندن نماز و پرداخت فطریه، فرارسیدن عید فطر را به یکدیگر تبریک گفته و به همراه روحانی و ریش‌سفیدان برای عرض تبریک به خانه‌های اقوام و آشنایان می‌روند.دیدوبازدید عید از خانه شهدا و سادات یا بزرگ‌ترین فرد فامیل آغاز می‌شود و پس از حضور در هر خانه و خوردن شیرینی محلی و چای و میوه، خانه را به همراه صاحب‌خانه برای رفتن به منزل دیگر خویشاوندان و دوستان ترک می‌کنند.معمولاً تمام ساکنان هر روستا با یکدیگر قوم‌وخویش هستند و به همین سبب هیچ خانه‌ای بدون دیدوبازدید عید نمی‌ماند حتی اگر از اقوام و خویشان هم نباشندقربانی کردن دام یا حتی یک مرغ زنده در بین مردم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است به طوری که مردم معتقدند بعد از یک ماه بندگی و تطهیر در درگاه الهی باید با ریختن خون، این مهمانی را به پایان برد تا از شر شیطان و هوای نفس دور ماند.کیسه برکت نیز از دیگر رسوم مردم است که در منطقه سیستان و بلوچستان نام دارد به طوری که بزرگان روستا چه مرد و چه زن با دوختن یک کیسه به جمع‌آوری نذورات، کفاره و فطریه مردم مشغول می‌شوند که آنها را در اختیار فقرا و نیازمندان قرار دهند.

حضور بر سر مزار درگذشتگان از دیگر رسم و رسوم‌های مردم است، آنان به مزار می‌روند و عید را به گذشتگان خود تبریک می‌گویند و خرما، کلوچه محلی و شکلات بر سر مزار توزیع می‌کنند.

مردمان سیستان در این روز بعد از خواندن نماز صبح حمام می‌روند و لباس نو با رنگ‌های روشن بر تن می‌کنند به طوری که معتقدند که در یک ماه رمضان با زدودن تیرگی‌ها به استقبال عید فطر باید رفت

در شب پایانی ماه مبارک رمضان، زنان بلوچ با تهیه و آماده کردن حنا که معمولاً حنای محلی آن منطقه است، خود را برای مراسم حنا‌بندان آماده می‌کنند.در این مراسم که شب قبل از عید فطر برگزار می‌شود، زنان و دختران با حنا نقش‌های مختلف و زیبایی را بر روی دست‌های خود می‌کشند و کار بستن حنا بر دست زنان توسط فردی که در این زمینه مهارت خاص دارد انجام می‌شود.

عید فطر نیز در بین مردمان بلوچستان این استان از جایگاه بالایی برخوردار است به طوری که قوم بلوچ اهل سنت این عید را یکی از اعیاد بزرگ اسلام می‌دانند و سه روز به جشن و شادمانی می‌پردازند.همه ساله در آستانه عید سعید فطر به ویژه در بخش پوشاک زنان، مشتری‌های این بازار تا پنج برابر در مقایسه با روزهای عادی افزایش می‌یابد.مردان این روزها کمتر خرید می‌کنند، آنان بیشتر وقت خود را به خرید شیرینی و تنقلات اختصاص می‌دهند و بانوان بلوچ بیشتر برای خرید به بازار می‌آیند.

بعد از بر پا کردن نماز عید فطر در سنت دیرینه مردم بلوچ قربانی کردن آمده است که اعضای خانواده در خانه بزرگ جمع می‌شوند و بزرگ خاندان ضمن قربانی کردن از آنها میزبانی می‌کند.برای بیان سنت‌های حسنه اهل سنت در عید سعید فطر به مولفه‌های بسیاری می‌توان اشاره کرد، اما خیابان‌ها و شهرهای محل زندگی این مردم در روز عید دیدنی است و جلوه‌هایی خاص و ماندگار را ترسیم می‌کنند.

گروه‌های مختلف خانواده‌ها در دسته‌های نسبتاً پرجمعیت که گاه چند خانواده را شامل می‌شود و همگی نیز لباس‌های نو

پوشیده‌اند در این روز در خیابان به راه می‌افتند و به دید و بازدید خویشاوندان خود می‌پردازند.بیشتر زنان بلوچ ضمن پوشیدن لباس‌های نو و گران قیمت و گذاشتن حنا به دستان خود از طلاجات نیز استفاده می‌کنند.

در روز عید فطر اکثر مردم بلوچستان به دیدار بزرگترها و بیماران می‌شتابند و اگر در طول چند ماه فردی یکی از نزدیکان خود را از دست بدهد، مردم برای دلداری به منزل وی می‌روند. در پایان ماه رمضان مردم سیستان و بلوچستان به بلندی‌های اطراف می‌روند و بی‌صبرانه رویت هلال ماه شوال را جستجو می‌کنند.

عید سعید فطر یکی از مهمترین اعیاد مردم منطقه است که به مدت 3 روز گرامی داشته می‌شود. کمک به فقرا و نیازمندان، حضور پررنگ‌تر از گذشته در مساجد، تلاوت قرآن، پرداخت زکات و صدقات فطریه، دوری از خوردن و نوشیدن، حضور بر سر مزارها برای فاتحه خواندن برای مردگان، از دیگر رسوماتی است که مردم استان در ماه مبارک رمضان و روز عید سعید فطر به آن پایبندند.روز عید سعید فطر یکی از روزهای مهم در نواحی مختلف سیستان و بلوچستان به شمار می‌رود.در این روز مردم لباس نو می‌پوشند و پس از 30 روز روزه دار بودن در محل‌هایی به نام "عیدگاه" جمع می‌شوند و نماز عید فطر برپا می‌دارند و فطریه می‌دهند و پس از آن به خانه مراجعت می‌کنند و به دیدار خویشان و اقوام خود می‌روند و عید را تبریک می‌گویند.با توجه به زمان‌بر بودن دوخت البسه سوزن دوزی شده، زنان بلوچ در ماه رمضان به محض فراغت از کار منزل تا عصر به دوخت‌و‌دوز و «سوزن دوزی» لباس‌های مخصوص عید فطر خود و فرزندانشان مشغول می شوند.چند روز مانده به پایان ماه مبارک رمضان، شهرهای بزرگ و مراکز خرید در بلوچستان به طور چشمگیری شلوغ می‌شوند و مردم شهرهای کوچک و روستاها برای تهیه ملزومات عید، خود را به شهرها می‌رسانند.

امیدواریم با بیان آداب و رسوم گذشته که در ماه مبارک رمضان انجام شده است ، به خود آییم و این سنت‌های زیبای کم رنگ‌ شده و چه بسا به دست فراموشی را با فرهنگ‌سازی و ترویج رسوم نیکوی گذشته، احیاء کنیم بلکه بتوان از این ره، توشه آخرت خود را پربارتر کرده و دست خالی از این جهان سفر نکنیم.

"هر کسی کو دور ماند از اصل خویش/باز جوید روزگار وصل خویش

منابع :رییس اذاکرین –کندو

سیستانی ایرج افشار.سیستان نامه

بزرگ زاده .پژوهش های محلی

علی خسروی :پژوهش های محلی

جهانتاب محمد:برنامه رادیویی